انواع پژوهش [آموزش کاربردی]
طرح های پژوهشی انواع پژوهش از نظر نتایج حاصله و در برخی از منابع از نظر کاربرد، به سه گروه اصلی پژوهش های بنیادی، کاربردی و توسعه ای طبقه‌بندی می شوند.
پژوهش های بنیادی
از انواع پژوهش، پژوهش بنیادی، پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیا، پدیده ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوریها و نظریه ها پرداخته و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می نماید.
هدف اساسی این نوع پژوهش ها در انجام رساله دکتری آزمودن نظریه ها، تبیین روابط بین پدیده ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است. این نوع پژوهش فاقد هدف مشخص تجاری بوده و طی آن تلاش می شود که دانش و نظریه ها به طور عام و خاص، توسعه و گسترش یابد و لزوما بر کاربرد عملی نتایج تکیه ندارد.
از انواع پژوهش،پژوهش های بنیادی یا پایه، عبارت است از کار تئوری یا تجربی که بیشتر به منظور کسب دانش و دسترسی اصول ریشه ای پدیده ها و حقایق قابل کشف انجام گردیده، بدون این که الزاما کاربرد خاصی برای آن موردنظر باشد. در پژوهش های پایه ای خواص ساختارها و روابط تئوری ها و قوانین اثبات، تنظیم و آزمایش می گردند.
بنیاد علوم امریکا، پژوهش پایه ای را چنین تعریف کرده است: هدف از پژوهش های بنیادی درک یا کسب دانش عمیق‌تر درباره موضوع مورد مطالعه است، نه کاربرد علمی آن.
بنیاد ملی علوم، بعدها تعریف اصلاح شده ای را به این گونه ارائه داد: پژوهش پایه آن بخش از دانش علمی را پیش می برد که اهداف مشخص تجاری ندارد؛ هرچند ممکن است این پژوهش ها در حوزه علايق فعلی آن سازمان یا پژوهش کننده قرار داشته باشد.
پژوهش پایه
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اروپا در نشریه خود با عنوان «سنجش فعالیت علمی و فنی»، پژوهش پایه را چنین تعریف می کند: پژوهش پایه، پژوهش بکر و اصیلی است که به منظور کسب دانش یا درک علمی تازه انسجام می یابد. این نوع پژوهش اساسا هیچ گونه هدف یا کاربرد علمی خاص را دنبال نمی کند. انجام پژوهش پایه برکلی بودن راه حل یا مفهوم تأکید دارد و در جستجوی یافتن قواعدی کلی است که تعداد بیشتری از پدیده ها را توجیه کند.
پژوهش پایه محض به نبوغ ذاتی پژوهشگر بستگی دارد، در حالی که پژوهش پایه جهت دار به وسیله سازمانی که پژوهشگر در آن مشغول به کار است و در مسیر کلی موضوع مورد علاقه سازمان هدایت می شود.
مفهوم پژوهش بنیادی
پژوهش های بنیادی، به هرگونه فعالیت و بررسیهای علمی نظری یا تجربی که اساسا برای پیشبرد دانش و گسترش مرزهای آن و دستیابی به دانش جدید و شناخت علمی نوین در زمینه ماهیت و مبانی بنیادی پدیده ها و واقعیت های قابل مشاهده، بدون در نظر داشتن کاربرد علمی مستقیم صورت پذیرد، گفته میشود. هرچند نتیجه این فعالیت ها، در نهایت مورد بهره‌برداری افراد یا سازمانها برای حل مسئله خاص با هدف مشخص کاربردی و بهره جویانه قرار می گیرد.
در این نوع پژوهش، خواص، ساختارها و روابط با نگاه تنظیم و آزمون فرضیه ها و قوانین علوم، مورد تحلیل قرار می گیرد.
به بیان دیگر، پژوهش های بنیادی، عبارت است از کاوش های اصیل و بدیع به منظور افزایش اندوخته های علمی و درک بهتر پدیده های طبیعی، انسانی، اجتماعی و فرهنگی. پژوهش های بنیادی خود به دو گروه تقسیم میشوند:
الف) پژوهش های بنیادی محض
ب) پژوهش های بنیادی راهبردی
پژوهش های بنیادی محض، شامل آن دسته از پژوهش های بنیادی است که بدون توجه به کاربردهای علمی و به منظور گسترش مرزهای دانش انجام میشود. پژوهش های بنیادی راهبردی، آن نوع از پژوهش های بنیادی است که به منظور فراهم ساختن زمینه های علمی لازم برای حل مسائل جاری و آتی انجام میشود.
پژوهش های کاربردی
پژوهش کاربردی، تلاشی است برای یافتن پاسخی برای حل یک معضل و مشکل عملی که در دنیای واقعی وجود دارد.این پژوهش، از نتایج انواع پژوهش بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روشها، ابزارها، وسایل، تولیدات ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی، بهره می برد. در حوزه های مختلف علوم، تعاریفی متعدد از این نوع پژوهش به ارائه شده است:
پژوهش کاربردی به مجموعه ای از فعالیتها به منظور کسب دانش فنی مربوط با اهداف علمی و کاربردهای علمی اطلاق می گردد.
پژوهشهای کاربردی به هر نوع کاوش اصیل به منظور کسب دانش علمی و فنی جدید که برای آن کار ویژه ای در نظر گرفته شود، اطلاق می گردد.
پژوهشهای کاربردی، پژوهش هایی هستند که برای انتظارات عملی و کاربردی خاصی در کوتاه مدت در نظر گرفته می شوند.
پژوهشهای کاربردی، شامل مجموعه ای از فعالیتهای بدیع بود علمی است که با هدف دستیابی به فراورده ها، فرآیندها یا نظامها با موقعیت های جدید معمولا با مقاصد علمی و مشخص اقتصادی و بهره جویانه می گیرد.
در پژوهش های کاربردی، نتایج حاصل از دانش و فن آوری موجود، در حد بهره‌گیری عملی در زمینه های ممکن یا خاص و از پیش تعیین شده به کار گرفته شده گسترش می یابد تا در صورت موفقیت، کاربرد عملی پیدا کند.
بنیاد ملی علوم آمریکا هدف از پژوهش کاربردی را، به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری می‌داند که به وسیله آن نیاز مشخص و شناخته شده ای برطرف می گردد. پژوهش های کاربردی در «صنعت» عبارت است از کشف دانش علمی تازه ای که اهداف تجاری مشخصی را درباره فرآورده یا فرآیندی خاص دنبال می کند.
پژوهش کاربردی از دیدگاه یونسکو
یونسکو در «راهنمای آمار فعالیتهای علمی و فن آوری»، پژوهشهای کاربردی را این چنین تعریف کرده است:
هر گونه پژوهش اصیل که به منظور کسب آگاهی های جدید انجام می گیرد؛ اما چنین پژوهشی در واقع در راستای اهداف و مقاصد علمی خاص انجام میشود؛ بنابراین، اگر فرآیند کسب آگاهی های جدید، یک هدف علمی ویژه داشته باشد، پژوهش کاربردی محسوب می شود، در حالی که اگر پژوهش هیچ کاربرد خاصی مدنظر نداشته باشد، می توان آن را پژوهش پایه تلقی کرد.
پژوهش کاربردی به منظور توسعه نتایج حاصل از پژوهش های بنیادی و با در نظر داشتن کاربرد عملی آنها و برای تعیین شیوه ها و روش های دستیابی به اهداف عملی خاص و از پیش تعیین شده، انجام می گیرد.
به طور کلی می توان گفت که از طریق پژوهشهای کاربردی، نظریه ها به یک قالب عملی در می آیند. نتایج پژوهش های کاربردی، معمولا بر حوزه محدودی از علم و فن آوری اثر می گذارد و یک خصلت تخصصی دارد، چون باید در ارتباط با حوزهها، مشکلات و موارد خاص باشد.
نتایج حاصل از پژوهش های کاربردی معمولا در مورد یک یا تعداد معدودی از محصولات، عملیات و روش های سیستم خاص صادق است. پژوهش های کاربردی، ایده ها را تبدیل به «عمل» و «کاربرد» مینماید.
دانش یا اطلاعات حاصل از پژوهش های کاربردی در علوم تجربی و فن آوری، معمولا منجر به ثبت اختراع می گردد، ولی در برخی موارد، اطلاعات حاصله نیز به صورت محرمانه مورد استفاده قرار می گیرد.
پژوهش کاربردی از دیدگاه فناوری و نوع پژوهش در انجام مقطع دکتری
پژوهش کاربردی از دیدگاه فن آوری به آن دسته از پژوهشها اطلاق می شودکه دستاوردهای علمی حاصل از پژوهش های پایه را به حوزه فن آوری می کشاند و علم را با فن آوری آشتی میدهد.
باید خاطرنشان ساخت که اصول و روش های انجام پروژه اس پی اس اس و پژوهش کاربردی مانند پژوهش بنیادی است، بدین معنی که در اینجا افراد مورد مطالعه به روش تصادفی انتخاب می شوند و نتایج حاصل از پژوهش در مورد گروه نمونه، به جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است، بر اساس همان اصول پژوهش بنیادی تعمیم می یابد.
تفاوت اصلی پژوهش کاربردی با پژوهش بنیادی در این است که هدف پژوهشگر از پژوهش کاربردی، دستیابی به اصول و قواعدی است که در موقعیتهای واقعی و زنده به کار بسته می شوند و به بهبود محصول و کارایی روش های اجرایی کمک می کنند.
پژوهش توسعه ای
پژوهش توسعه ای پژوهش توسعه ای، از انواع پژوهشی است که در اصل به نوآوری در روشها و دستگاه های به اصلاح و بهبود آنها منجر می شود.
پژوهش توسعه ای، هرگونه فعالیت منظم مبتنی بر دانش موجود حاصل پژوهش ها و یا تجارب است که به منظور تولید مواد، فرآورده ها و سایر ابزار و فرآیند و روش های جدید و یا بهبود آنها صورت می گیرد.
پژوهش توسعه ای از انواع پژوهش ، به مجموعه کارهای نظام یافته (نظام مند اطلاق می شود که از دانش کسب شده از پژوهش بنیادی و کاربردی و نیز تجربیات علمی، در راستای بهینه‌سازی تولید مواد، عملیات، محصولات، خدمات و نظام ها، استفاده می کند و موجب اصلاح و بهبود تأسیسات موجود یا محصولات می شود.
بنیاد ملی علوم آمریکا پژوهش های توسعه ای را کاربرد نظام مند دانش یا مفاهیم حاصل از پژوهش، در جهت تولید مواد و سایر نظامها یا روش های سودمند، از جمله طراحی و تولید نمونه های نیمه صنعتی و فرآیندها می‌داند.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، پژوهشهای توسعه ای را، استفاده از دانش تعریف می نماید. با علمی به منظور تولید مواد، محصولات، فرآیندها، نظام ها و خدمات جدید یا پیشرفته،تعریف می نماید.
پژوهش توسعه ای به چه معناست؟
از انواع پژوهش: پژوهش های توسعه ای به هرگونه کار نظام یافته با استفاده از آگاهی های حاصل از پژوهش ها یا تجربه علمی که در جهت تولید مواد، فراورده ها با تمهیدات جدید، ابداع یا استقرار فرآیندها، نظامها یا خدمات جدید و اصلاح اساسی آنچه تولید میشود یا معمول است، اطلاق می گردد.
مفهوم پژوهشهای توسعه ای تجربی از نظر تئوری و علمی، هم به علوم طبیعی، مهندسی و فن آوری، علوم پزشکی و کشاورزی و هم به علوم اجتماعی قابل اطلاق است، اما در علوم انسانی معنی چندانی ندارد.
مهم ترین معیار تمایز توسعه تجربی از پژوهش های بنیادی با کاربردی به این صورت است که پژوهش بنیادی کاربردی عمدتا در راستای گسترش دانش علمی و فنی هستند، در حالی که پژوهش توسعه ای به منظور به کارگیری کاربردهای جدید است.
